Οι Απαντήσεις της Βασούλας στη Σύνοδο υπέρ της Πίστεως (CDF) δια μέσου του π. Prospero Grech
Ερώτηση 3η: Σύγχυση ορολογίας σε ό,τι αφορά τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος.
Στα αρχικά γραπτά σας, όπως αναφέρεται στην «Ειδοποίηση», υπήρχε κάποια σύγχυση ορολογίας αναφορικά με τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Είμαστε βέβαιοι ότι προσυπογράφετε την διδασκαλία της Εκκλησίας σας. Πιστεύετε ότι θα μπορούσατε να μας βοηθήσετε να αποσαφηνίσουμε αυτές τις εκφράσεις; Όταν έχουμε να κάνουμε με θέματα πίστεως, δεν θα ήταν καλύτερα να ακολουθήσουμε την επίσημη ορολογία της καθιερωμένης κατήχησης για να αποφύγουμε τη σύγχυση στη σκέψη των αναγνωστών της «Αληθινής εν Θεώ Ζωής»;
Προς τούτο, θα ήθελα να προσπαθήσω να εξηγήσω το δίλημμα της γλώσσας, υπενθυμίζοντάς σας ότι δεν είμαι ένας θεολόγος που θα μπορούσε να εκφραστεί με τρόπο τεχνικό ή να δεχθεί άνωθεν λόγια σε μια καθιερωμένη ορολογία. Είναι σαφές ότι ο Κύριός μας εκφράστηκε με τρόπο που να μπορώ να τον καταλαβαίνω, προσαρμόζοντας τον εαυτό Του στο δικό μου επίπεδο. Δεν μου μιλά με μια θεολογία σχολαστική, πράγμα που δεν έκανε ούτε όταν ήταν στη γη, όταν είπε: «Εγώ και ο Πατέρας είμαστε ένα»(Ιωαν. 10: 30) ούτε με τον απ. Παύλο όταν έγραφε: «Ο δε Κύριος είναι το Πνεύμα» (Β΄Κορ.3:17). Στην Βερναρδέττη της Λούρδης, η Παρθένος Μαρία της μίλησε στην τοπική διάλεκτο που δεν ήταν καλά Γαλλικά. Ακόμη και στα θεόπνευστα βιβλία της Αγ. Γραφής, έμαθα ότι υπάρχει αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ των εκλεπτυσμένων ελληνικών του απ. Λουκά και της απλής γλώσσας του απ. Μάρκου. Η Αγία Αικατερίνη της Σιένας, στους Διαλόγους της, εξήγησε κάποτε: «Είσαι ο Δημιουργός μου, Αιώνια Τριάδα, και εγώ είμαι το δημιούργημά σου. Με έκανες νέα δημιουργία με το αίμα του Υιού Σου.»
14 Το να αποκαλεί τον Χριστό Υιό της Αγίας Τριάδος ακούγεται ετερόδοξο αλλά εκλαμβάνουμε αυτό το χωρίο όσο γίνεται με την καλή έννοια...
Έτσι, είναι απολύτως φυσικό να χρησιμοποιεί ο Χριστός στην αρχή λεξιλόγιο του δικού μου επιπέδου μάλλον παρά τη γλώσσα ενός θεολόγου. Μερικές φορές εξέφρασα λόγια πέρα από την προσωπική μου εμπειρία με το Θεό και πρόφερα αυτά που ένιωθα με όρους που μου έρχονταν αυθόρμητα, χωρίς πολλή κριτική σκέψη για το πώς θα ακουστούν από τους άλλους, ή αν θα παρανοηθούν. Το να εκφραστώ σχετικά με τα θεία μυστήρια μου ήταν αρκετά δύσκολο, ακόμη δε περισσότερο για κάποιον που έπρεπε να εκφράσει αυτά τα θεία μυστήρια με τρόπο που να ταιριάζει στην παραδοσιακή γλώσσα. Οι θεολόγοι, αντιθέτως, χρησιμοποιούν ένα λεξιλόγιο που έχει εκλεπτυνθεί προσεκτικά μέσα από αιώνες συζητήσεων.
Δεν γνωρίζω ακριβώς σε ποια σημεία των αρχικών γραπτών αναφέρεται η ερώτηση, αλλά μπορώ να φανταστώ ότι αφορά τον Χριστό που αυτοπροσαγορεύεται «Πατέρας». Ο Χριστός είναι ο Υιός του Πατέρα. Στα σημεία αυτά της αποκάλυψης, τα γραπτά δεν αναφέρονται στο πρόσωπο του Χριστού με τρόπο οντολογικό ή δογματικό. Μάλλον πρόκειται για μια γλώσσα στοργική και πατρική, την ίδια γλώσσα που ο Χριστός χρησιμοποιούσε για τους μαθητές του: «Παιδιά μου...» (Ιωαν. 13:33). Ήδη, ο Ησαΐας περιγράφει τον Μεσσία ως τον «Θαυμαστό Σύμβουλο, Θεό Ισχυρό, Αιώνιο Πατέρα». (Ησαΐας: 9:5)
Ευθύς εξ αρχής, ποτέ δεν ανέμειξα τον Πατέρα με τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Η παρουσία του Χριστού (η στάση Του) μαζί μου ήταν γεμάτη πατρική στοργή. Όταν σε ένα σημείο αποκάλεσα τον Ιησού «Πατέρα», αυτό προέκυψε από τον πατρικό τόνο με τον οποίο Εκείνος μου μίλησε. Ήταν όπως στις περιπτώσεις εκείνες που οι πατεράδες εξηγούν και διδάσκουν ορισμένα πράγματα στα παιδιά τους με υπομονή και αγάπη, για την ανάπτυξη και την πρόοδό τους. Να ένα παράδειγμα των λόγων του Χριστού: «Αυξήσου πνευματικά, Βασούλα, μεγάλωσε, επειδή το έργο σου είναι να παραδώσεις όλα τα μηνύματα που σου δίνει ο Πατέρας Μου κι Εγώ. Η Σοφία θα σε διδάξει.» Και τότε, εγώ απάντησα: «Ναι, Πατέρα!» Ο Ιησούς είπε: «Πόσο ωραίο είναι να σε ακούω να με αποκαλείς Πατέρα! Λαχταρούσα να ακούσω από τα χείλη σου τη λέξη αυτή, Πατέρα.» (16.02.1987). Στη Λιτανεία του Παναγίου Ονόματος του Ιησού Χριστού, ο Ιησούς αποκαλείται: «Πατέρας του μέλλοντος κόσμου». Στην ακολουθία της Πεντηκοστής, το Άγιο Πνεύμα ονομάζεται «Πατέρας των πτωχών».
Διάλεξα τον Άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, ένα θεολόγο και Άγιο πολύ αγαπητό και σημαντικό για τη δική μου Ορθόδοξη παράδοση, για να σας αναφέρω μερικές ομοιότητες. Να τι λέει: «Γι’ αυτούς που αποκόπηκαν από το μητρικό γάλα, Εκείνος (ο Χριστός) παίζει τον ρόλο ενός Πατέρα που αγαπά και φροντίζει την πρόοδο και ανάπτυξη των παιδιών Του». (Θεολογικοί Ηθικοί Λόγοι 4: 269-270)
Επίσης, η κριτική μπορεί να αναφέρεται σε ένα ιδιαίτερο μήνυμα στην αρχή, όταν ο Κύριος ήθελε να με διδάξει για την ενότητα της Αγίας Τριάδος. Το μήνυμα που θα μπορούσε να τεθεί υπό αμφισβήτηση είναι: "« Είμαι ο Πατέρας και ο Υιός. Καταλαβαίνεις τώρα; Είμαι Ένα, είμαι τα Πάντα σε Ένα.» 02.03.1987. . Εδώ, ο Κύριός μας ήθελε να εννοήσω την τέλεια και οντολογική ενότητα της Αγίας Τριάδος, πως τα τρία Θεία Πρόσωπα είναι αδιαίρετα και πλήρως ενωμένα ως προς την φύση. Όπως ο Άγιος Συμεών λέει στον Ύμνο του 45: 7-21: «Τρεις σε ένα και ένα σε τρεις… Πώς θα μπορούσα να γνωρίζω, Κύριε, ότι είχα έναν τέτοιο Θεό, Κύριο και Προστάτη, Αδελφό και Βασιλέα...» Βαθμιαία, κάθε ανεπίσημη ορολογία με τον καιρό αποκρυσταλλώθηκε, έτσι που αν κάτι θα μπορούσε να φαίνεται συγκεχυμένο, να αποσαφηνίζεται αργότερα. (02.03.1987)
Ας θυμηθούμε ότι ο Πάπας Βενέδικτος ΙΔ΄, πολύ πριν, κατέγραψε τα αμφισβητούμενα χωρία στα έργα των Πατέρων και των Αγίων της Εκκλησίας, και αναφέρει ότι:
Συμβαίνει συχνά αυτό που ένας συγγραφέας εκφράζει με τρόπο ημιτελή ή σκοτεινό σ’ ένα σημείο του έργου του, να βρίσκεται καθαρά επεξηγημένο κατά τρόπο πλήρη και διακριτό, σ’ ένα άλλο σημείο. Πρέπει να αναζητηθεί η πρόθεση του συγγραφέα ξεκινώντας όχι από μια συγκεκριμένη φράση, αλλά από το γενικότερο πλαίσιο του έργου. Η καλοσύνη πρέπει να συνοδεύει την αυστηρότητα, η δε κρίση πάνω στα σημεία ασυμφωνίας πρέπει να μη γίνεται πάνω στη βάση κάποιων απόψεων αλλά σύμφωνα με την πιθανότητα της διδασκαλίας. (Καταστατικό εισαγωγής στο Index).
Μερικές φορές, μιλά ο Θεός Πατέρας και είναι ολοφάνερο για κάθε αναγνώστη που γνωρίζει τις Γραφές ότι πράγματι μιλά ο Πατέρας, με λόγια όπως, «ο Υιός Μου Ιησούς» κ.τ.λ. Κι ακόμη, μπορεί αργότερα την ίδια μέρα να με καλέσει ο Χριστός για να συνεχίσει το μήνυμα. Κι εδώ, ο αναγνώστης που γνωρίζει τις Γραφές, θα καταλάβει ότι μιλά ο Χριστός, επειδή αναφέρεται στις πληγές Του ή στον σταυρό Του. Όσο για τα μηνύματα που αρχίζουν π.χ. με τον Πατέρα και συνεχίζονται με τον Χριστό, συνήθως περιλαμβάνουν την αναφορά «αργότερα». Εκεί που δεν πρόσθεσα καμιά ένδειξη για να βοηθήσω τον αναγνώστη ήταν όταν μου φαινόταν ολοφάνερο από τα λόγια ποιος μιλούσε εκείνη τη στιγμή κι έτσι άφησα το κείμενο όπως ήταν. Από τους χιλιάδες αναγνώστες ποτέ δεν έλαβα μια επιστολή που να μου ζητά διευκρίνιση πάνω στο θέμα αυτό και κανείς δεν ήρθε να μου πει ότι ήταν μπερδεμένος. Μόνο δύο κληρικοί στις Η.Π.Α. ερμήνευσαν το μήνυμα λανθασμένα και δημοσίευσαν επανειλημμένα τα σχόλιά τους σε διάφορα περιοδικά, χωρίς να με έχουν συναντήσει ποτέ.
Σε ένα χωρίο των γραπτών της Αληθινής εν Θεώ Ζωής, ο Χριστός λέει: «Είμαι η Τριάδα.» Εδώ, ο Χριστός ταυτίζεται με την θεία φύση της Αγίας Τριάδας που είναι Μία. Ο Χριστός είναι ένα από τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Ο Χριστός μιλά ως Θεότητα, αφού αυτή είναι μία ως προς την φύση, κοινή για τα τρία Πρόσωπα.
Σε ένα χωρίο της Αληθινής εν Θεώ Ζωής, μιλάει ο Χριστός: «Έχε την ευλογία Μου, παιδί Μου. Εγώ, ο Άγιος Πατέρας σου, σε αγαπώ. Είμαι η Αγία Τριάδα». , Ύστερα, προσθέτει: «Διέκρινες σωστά!» Είχα διακρίνει, ενώ ο Ιησούς έλεγε: «Εγώ, ο Άγιος Πατέρας σου», έναν «τριπλό» Ιησού, όπως η εικόνα ενός προσώπου που αναπαράγεται τρεις φορές, η μία να βγαίνει από την άλλη και οι τρεις ίδιες κι απαράλλακτες. «Είμαι η Αγία Τριάδα εν Μονάδι» 11.4.1988 (Ένας, αδιαίρετος, ομοούσιος). Αν κάποιος λάβει υπόψη του μόνο την αρχική δήλωση που αποδίδεται στον Ιησού Χριστό, θα μπορούσε να αναρωτηθεί μήπως ταυτίζεται με τον Πατέρα και ακολούθως με την Αγία Τριάδα. Όταν όμως συνεχίσει την ανάγνωση, φαίνεται ξεκάθαρα ότι δεν είναι αυτή η περίπτωση.
Ο Χριστός προσπαθούσε να με διδάξει τη μοναδικότητα της Αγίας Τριάδας, πως τα τρία πρόσωπα είναι αδιαίρετα και απολύτως ενωμένα. Η ενότητα της Αγίας Τριάδας δεν απορρέει αρχικά από το γεγονός ότι τα τρία πρόσωπα είναι αδιαίρετα (σαν φίλοι αχώριστοι) αλλά από το γεγονός ότι το καθένα απ’ αυτά μετέχει της ίδιας θεϊκής φύσεως και διακρίνονται μόνο από τις μεταξύ Των σχέσεις.
Σ’ ένα άλλο χωρίο της Αληθινής εν Θεώ Ζωής, ο Χριστός με διδάσκει πως η Αγία Τριάδα αναγνωρίζεται στο καθένα από τα τρία πρόσωπα ως Μία και ομοούσιος: «...Δεν είμαι γενναιόδωρος; Δεν είμαι ο Ύψιστος; Έχε λοιπόν εμπιστοσύνη αφού είσαι στην αγκαλιά του Πατέρα σου. Εγώ, η Αγία Τριάδα, είμαι Ένα...» (25.07.1989).
Για να το εκφράσουμε αυτό με τον τρόπο της ορθόδοξης παράδοσης, θα ήταν και πάλι χρήσιμο να στραφούμε στο βιβλίο του π. Basile Krivoscheine για τον Άγιο Συμεών. Εδώ, τα λόγια εκφράζουν καλύτερα αυτό που δεν θα μπορούσα να το εκφράσω εγώ. «Ο Θεός είναι πέρα από τα ονόματα. Είναι Τριάδα, κι όμως Ένας και η ενότητά Του δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια.» (σ. 284) Και από τον ίδιο τον Συμεών:
Αν και Σε ονομάζουμε με πολλά και διάφορα ονόματα, είσαι Ένας … Αυτό το Ένα είναι τρισυπόστατος φύσις, μία Θεότης, Τριάς μία ο Θεός μου, όχι τρία, τρία όμως το ένα ως προς τις υποστάσεις. Είναι ομοφυείς μεταξύ τους ως προς την φύσιν, πλήρως ομοδύναμες, ομοούσιες, ασυγχήτως ενωμένες με τρόπο που δεν μπορεί να τον συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Είναι ωστόσο ξεχωριστές και αδιαίρετες, σε ένα τα τρία και το ένα σε τρία. (Ύμνος 45:7-21)
Εδώ, ο Ιησούς μου έλεγε ότι είναι αχώριστος από τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, όπως ο Πατέρας και ο Ίδιος είναι αχώριστοι από το Άγιο Πνεύμα. Εκείνος, ο Υιός, είναι και παραμένει αιωνίως αχώριστος από τον Πατέρα, μαζί με το Άγιο Πνεύμα. Θα πρέπει να θυμηθούμε τα λόγια του Χριστού: «Ο Θεός είναι πνεύμα, κι αυτοί που τον λατρεύουν, πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη του πνεύματος που φανερώνει την αλήθεια.» (Ιωαν. 4:24) Ζωτικής σημασίας είναι επίσης τα λόγια του απ. Παύλου: «ο δε Κύριος είναι το Πνεύμα, και όπου υπάρχει το Πνεύμα του Κυρίου εκεί υπάρχει και ελευθερία.» (Β΄ Κορ. 3:17)
Δεν βρίσκεται ποτέ ο Πατέρας χωρισμένος από τον Υιό ή το Πνεύμα, ή ο Υιός χωρισμένος από τον Πατέρα και το Πνεύμα, ή το Πνεύμα αποκλεισμένο από την ένωση με Εκείνον από τον οποίον εκπορεύεται. Έτσι λοιπόν, υπάρχει στα γραπτά η έκφραση «Είμαι η Αγία Τριάς εν Μονάδι» και άλλες παρόμοιες εκφράσεις. Επίσης, σε ένα άλλο χωρίο της Αληθινής εν Θεώ Ζωής, αναφέρεται ρητώς: «Ο Υιός είναι αχώριστος από τον Πατέρα. Είναι ενωμένοι. Η Αγία Τριάδα είναι Ένα και το αυτό: τρία πρόσωπα αλλά ένας Θεός: Ένας και Τρεις.» 23.11.1987
Θα ήθελα να εξηγήσω ιδιαιτέρως αυτές τις δύο εκφράσεις που συναντά κανείς συχνά στα γραπτά της Αληθινής εν Θεώ Ζωής. Μιλάει ο Χριστός: «Να είστε ένα, όπως η Αγία Τριάδα είναι Ένα και το αυτό.» (10.10.1989). Ή την άλλη έκφραση: «Προσευχηθείτε η ποίμνη Μου να είναι μία, όπως Εγώ και ο Πατέρας είμαστε Ένα και το αυτό.» 29.03.1989 .
Υπάρχει εδώ ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Όταν ο Χριστός χρησιμοποιεί τη λέξη «the same», η λέξη αυτή έχει διαφορετική έννοια στα Ιταλικά ή στα Γαλλικά και θα ήθελα να τονίσω ότι υπήρξαν αδυναμίες στη μετάφραση, όμως κανείς δεν μπορεί να με θεωρήσει υπεύθυνη γι’ αυτό. Στα Αγγλικά (που είναι η πρωτότυπη γλώσσα των γραπτών) δεν εννοεί «το ίδιο πρόσωπο» αλλά εννοεί «ισότιμο» με την έννοια του «ομοουσίου».
Επιπλέον, υπάρχουν χωρία όπου η Αγία Τριάδα μιλάει εκ περιτροπής με μια φωνή. Αλλά και στην περίπτωση αυτή είναι ξεκάθαρο. Παραδείγματος χάριν, σε ένα χωρίο: «οι τρομαγμένες σου κραυγές διαπέρασαν τον ουρανό κι έφτασαν στα αυτιά της Αγίας Τριάδας… Παιδί Μου!» Η φωνή του Πατέρα αντήχησε σε όλο τον ουρανό. Και τότε, λέγει ο Υιός: «Α... θα την κάνω τώρα να εισχωρήσει στις πληγές Μου και θα την αφήσω να φάγει το Σώμα Μου και να πιει το Αίμα Μου. Θα την κάνω νύφη Μου και θα Μου ανήκει για την αιωνιότητα. Θα της δείξω την αγάπη που έχω γι’ αυτήν και τα χείλη της στο εξής θα διψούν για Μένα και η καρδιά της θα γίνει το προσκέφαλό Μου.» Αμέσως μετά, λέει το Άγιο Πνεύμα: «Κι Εγώ, το Άγιο Πνεύμα, θα κατέβω επάνω της για να της φανερώσω την αλήθεια και τα απόκρυφα μυστικά Μας. Θα υπενθυμίσω στον κόσμο μέσω αυτής ότι το μεγαλύτερο δώρο είναι η αγάπη.» Και τότε, η Αγία Τριάδα μιλάει με μια φωνή: «Ας πανηγυρίσουμε λοιπόν! Όλος ο ουρανός ας πανηγυρίσει!» (22.12.1990).
Το μυστήριο της Αγίας Τριάδας, η μοναδικότητά Της συνδυασμένη με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά του καθενός από τα τρία Πρόσωπα και η μεταξύ των σχέση, είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της χριστιανικής πίστεως. Ωστόσο, το γεγονός ότι η Αγία Τριάδα είναι ένα μυστήριο τόσο μεγάλο, δεν πρέπει να μας κάνει να διστάζουμε να εξυμνούμε τα θαυμάσιά Της και να αποφεύγουμε να μιλούμε γι’ αυτά, παρ’ ότι η ανθρώπινη γλώσσα δεν θα είναι ποτέ ικανή να εκφράσει το κάλλος και την απεραντοσύνη του Ενός και Τριαδικού Θεού. Το μυστήριο της Αγίας Τριάδας έχει τόσο κεντρική θέση στην πίστη μας που υπερέχει και φωτίζει όλα τα άλλα μυστήρια της πίστεως. Τούτο έχει επισημανθεί ξεκάθαρα στην κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας:
Το μυστήριο της Παναγίας Τριάδος είναι το κεντρικό μυστήριο της πίστεως και της χριστιανικής ζωής. Είναι το μυστήριο του Θεού μέσα στα βάθη του εαυτού Του. Επομένως, είναι η πηγή όλων των άλλων μυστηρίων της πίστεως, είναι το φως που τα φωτίζει. Είναι το βασικότερο δίδαγμα και το πιο ουσιαστικό μέσα στην «ιερουργία των αληθειών της πίστεως». 15 Όλη η ιστορία της σωτηρίας δεν είναι τίποτε άλλο από την ιστορία του τρόπου και των μέσων με τα οποία ο αληθινός και μοναδικός Θεός, Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα, αποκαλύπτεται, συμφιλιώνει και ενώνει μαζί Του τους ανθρώπους που αποκόβονται από την αμαρτία. 16 (CCC 234).
14 Διάλογοι της Αγίας Αικατερίνης της Σιένα για την Θεία Πρόνοια, no 167. Αυτό το χωρίο βρίσκεται στο Ρωμαϊκό Συνέκδημο, στο δεύτερο ανάγνωσμα της 29ης Απριλίου.
15 General Catechetical Directory 43.
16 General Catechetical Directory 47.
|
